tarafından Sakız ağacından çıkarılan reçine nedir? Tarihi, yetiştirilmesi, kullanım alanları, Türkiye’deki üretimi hakkında bilgiler
Sakız ağacından çıkarılan reçine nedir?
Sakız (Yunanca: Μαστίχα) (Türkçe; Mastika) sakız ağacından (Pistacia lentiscus) elde edilen bir reçinedir.
Sakız Adası gözyaşları olarak da bilinir, geleneksel olarak Sakız adasında üretilir ve diğer doğal reçineler gibi “gözyaşı” veya damlacıklar halinde üretilir.
Sakız, bazı ağaçların reçine bezleri tarafından atılır ve kırılgan, yarı saydam reçine parçalarına kurur.
Çiğnendiğinde reçine yumuşar ve parlak beyaz ve opak bir sakız haline gelir.
Lezzet ilk başta acıdır, ancak biraz çiğnedikten sonra çam ve sedire benzer ferahlatıcı bir tat bırakır.
Sakız Ağacından Çıkarılan Reçinenin Tarihi
Sakız, Yunan antik çağından beri en az 2.500 yıldır hasat edilmektedir.
Bu kelime Yunancadan türetilmiştir: μαστιχάειν, harf çevirisi. masticháein, ‘dişleri gıcırdatmak’, bu aynı zamanda ingilizce çiğneme kelimesinin de kaynağıdır.
Gerçek sakız ‘gözyaşlarının’ ilk sözü Hipokrat’taydı.
Hipokrat, sindirim problemlerini, soğuk algınlığını önlemek ve nefes tazeleyici olarak sakız kullandı.
Romalılar baharatlı şarapta bal, karabiber ve yumurta ile birlikte sakız kullandılar.
Bizans imparatorluğu döneminde sakız ticareti imparatorun tekeli haline geldi.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Sultan, haremine göndermek için en iyi sakız mahsulünü topladı.
Sakız Adası’nın Osmanlı yönetimi sırasında sakızın ağırlığı altın değerindeydi.
Sakız çalmanın cezası padişahların emriyle idam edilmekti.
1822 Sakız Adası Katliamında, Mastichochoria bölgesi halkı sultan tarafından kendisine ve haremine sakız vermesi için bağışlandı.
Sakızlı köyler, suyu işgalcilerden korumak için kale benzeri, denizden görünmeyen, yüksek duvarlarla çevrili ve sokak seviyesinde kapısı olmayan kaledir.
Sakız üretimi, Ağustos 2012’de bazı sakız bahçelerini tahrip eden Sakız Adası orman yangını tarafından tehdit edildi.
Sakız Ağacından Çıkarılan Reçinenin Tarihi – 2
Bu ağaçtan çıkarılan reçine hakkında ilk bilgiler MÖ 5. Yüzyıla kadar dayanmaktadır.
Bu bilgileri ilk veren kişi de Herodot ismindeki tarihçidir.
Çok eskilere dayanan bu reçine birçok alanda kullanılmaktadır.
Hatta Romalı Plinius da Naturalis Historiae isimli eserinde bu reçineden oldukça faydalı şekilde bahseder.
Roma dönemindeki kadınlar dişlerini bu sakız ağacının dallarından elde ettikleri kürdan şeklindeki aparatlarla parlatmışlardır.
Aynı zamanda sakız adasını ele geçirmiş olan Cenevizliler de 14. Yüzyılda damla sakızı ticaretinde tekel halinde gelmiştir.
Günümüzde bu reçinenin üretimi ağırlıklı olarak Sakız Adası’nda yapılıyor.
Bu reçinenin üretiminin büyük bir çoğunluğu da Arap ülkelerine ihraç edilmektedir.
Bu reçine sayesinde günümüzde sakıza dayalı olarak önemli bir endüstri oluşmuş durumdadır.
Saç dökülmesinden yılan sokmasına kadar birçok alanda bu reçineden yararlanıldığından bahsetmek mümkündür.
Sakız ağacı yetiştirilmesi
Sakız reçinesinin üretimi, yerel yetiştiriciler için tüm yıl süren bir süreçtir.
Hasat kentos olarak bilinir ve Temmuz başından ekim başına kadar sürer.
İlk olarak, ağaçların etrafındaki alan temizlenir ve inert kalsiyum karbonat serpilir.
Daha sonra, her 4-5 günde bir, reçineyi serbest bırakmak için her ağacın kabuğunda 5-10 kesi yapılır.
Bu berrak damlalar ağaçtan sarkarken ve güneş ışığında parıldadıkça kristalimsi damlalara benzedikleri söylenir; Bu nedenle sakız reçinesi “Sakız Adasının gözyaşları” olarak bilinir.
İlk reçine kristallerinin sertleşmesi ve yere düşmesi yaklaşık 15-20 gün sürer.
Çiftçiler daha sonra kuru sakız parçalarını toplayıp doğal kaynak suyunda yıkarlar ve kışın çoğunu temizleyerek ve gözyaşlarını kumdan ayırarak geçirirler.
Bu temizleme işlemi elle yapılır. Sakızın yanı sıra sakız yağı da üretilir.
2018 itibariyle Sakız adasında ekimi ve üretimine adanmış yirmi dört mastichochoria veya sakız köyü vardı.
Sakız Adası’ndaki sakız üretimi, Avrupa Birliği tarafından korunan bir menşe tanımı ile korunmaktadır.
Türkiye’de sakız üretimi
Mastika için sakız ağacından çıkarılan reçine tanımlaması yapılmaktadır.
Bu ağaç türü, Türkiye’de en fazla yetişen ağaç türlerinden biridir.
Maki bitki örtüsü içerisinde yer alan bu ağaç türü her zaman yeşil çalı konumunda bir ağaçtır.
Ege ve Akdeniz kıyılarında yetişen bu ağaçlar Akdeniz iklimine özgü bitkilerdir.
Geleneksel olarak Çeşme Yarımadası’nda, Sakız Adası’na sekiz deniz mili uzaklıktaki Türkiye kıyılarında, sakız üretimine uygun benzer ekolojik koşullara sahip sınırlı sakız üretimi de olmuştur.
Türkiye Toprak Erozyonuyla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Yaşam Alanlarını Koruma Vakfı (TEMA), ürünün canlı ticari üretimini canlandırmak için yerli Türk sakız ağaçlarını koruma ve Çeşme Yarımadası’na yenilerini dikme çabalarına öncülük etmiştir.
2016 yılına kadar sürmesi beklenen bu proje kapsamında, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü tarafından sağlanan 368 dönümlük (149 hektar) araziye 2008-2011 Ekim ayları arasında 3.000’in üzerinde sakız ağacı fidanı dikilmiştir.
Sakız’ın kullanımı
Doğu Akdeniz’de sakız, börek, dondurma ve diğer tatlılarda yaygın olarak kullanılır.
Suriye’de içkiye (Suriye dondurması) sakız eklenirken, Türkiye’de lokum ve dondurma gibi tatlılarda, sütlaç, salep, tavuk göğsü, mamelika gibi pudinglerde ve alkolsüz içeceklerde sakız yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ege kıyısındaki Türk kahvesine sakız şurubu eklenir.
Yunanistan’da sakız, Mastika (veya Mastichato) gibi likörlerde, “denizaltı” olarak bilinen bir kaşık tatlısında (Yunanca: υποβρχχιο, romanize: ypovríchio), içeceklerde, sakızda, tatlılarda, tatlılarda, ekmeklerde ve peynirde kullanılır.
Ayrıca loukoumi ve dondurmayı stabilize etmek için kullanılır.
Mağrip’te sakız esas olarak keklerde, tatlılarda ve hamur işlerinde ve beze ve nugada dengeleyici olarak kullanılır. Fas’ta füme gıdaların hazırlanmasında sakız kullanılır.
Dinde sakız ağacı
Bazı bilim adamları İncil’de bahsedilen bakha’yı bu bitki ile özdeşleştirirler. Bakha İbranice’den türetilmiş gibi görünüyor: באא, ağlıyor ve sakız bitkisi tarafından salgılanan reçinenin “gözyaşlarına” atıfta bulunduğu düşünülüyor.
Eski Yahudi halakik kaynakları sakızı ağız kokusunun tedavisi olarak göstermektedir.
Sakız, Doğu Ortodoks Kiliseleri tarafından meshetmek için kullanılan kutsal yağ olan mesih’in temel bir bileşenidir.
Diğer kullanımlar
Bazı verniklerde mastik kullanılır. Fotografik negatifleri korumak ve korumak için mastik vernik kullanıldı.
Mastik ayrıca parfüm, kozmetik, sabun, vücut yağları ve vücut losyonunda da kullanılır.
Eski Mısır’da mumyalamada sakız kullanılmıştır.
Sertleştirilmiş formunda tütsü üretmek için buhur veya Boswellia reçinesi gibi mastik kullanılabilir.
Türkiye’de sakız üretimi- 2
Floem dokusu içinde yer alan salgı kanallarında bulunan salgı hücreleri bu reçineyi üretmektedir.
Açılan yüzeysel yaralardan akan bu doğal reçine hava ile birleştiğinde sertleşecek daha katı bir yapı kazanır.
Damla sakızının yuvarlak ve oval şeklini ve sarımsı rengini kazanır.
Bu reçinenin verim yaşları genelde 15 ile 50 yaş arasıdır.
Aynı zamanda ortalama bir ağaçtan yaklaşık olarak 300- 350 gram kadar sakız toplanabilmektedir.
Son derece değerli olan bu sakız reçinesi günümüzde oldukça pahalı fiyatlara satılmaktadır.
Bu bitki iki evcikli şekilde yetişen bir bitkidir.
Yani hem erkek hem de dişi olmak üzere iki farklı cinsiyeti vardır.
Damla sakızı yani mastika üretimi yalnızca erkek sakız ağacından elde edilmektedir.
Sakız Ağacından Çıkarılan Reçinenin Üretimi
Sakız ağacından çıkarılan reçine üretimi yalnızca erkek cinsinde olan ağaçlardan yapılmaktadır.
Bu ağaçların üretimleri tohumdan yapılır.
Ancak tohumdan elde edilen bitkiler de mutlaka aşılanmak durumundadır.
Sakız ağaçlarının geleneksel olarak üretilme durumu da söz konusudur.
Bu ağaçların kalın dallarından hazırlanan odun çelikleri direkt olarak araziye dikmek de farklı bir ağaç çoğaltma yöntemidir.
Bir yıllık sürgünlerden hazırlanmış olan çelikleri köklendirmek daha hızlı tutması açısından önem taşır.
Bu çeliklerden elde edilen fidanlar sayesinde kolaylıkla sakızlık kurmak mümkün olabilmektedir.
Sakız ağacı nedir?
Sakız ağacı (Pistacia lentiscus), sakız ağacıgiller familyasından bir ağaç türü. Akdeniz bölgesinin doğal bitkisidir. Türkiye’de Batı ve Güney Anadolu’da, Kanarya Adaları, ve Sakız Adası’nda yetişir.
Sakız ağacı morfolojik özellikleri
Nisan-Mayıs ayları arasında, yeşilimsi renkte çiçekler açar. 1–3 m yüksekliğinde, sık dallı, çalı görünüşündedir ve kışın yapraklarını dökmez.
Gövdeleri dik ve silindir biçiminde olup, sağlamdır. Kabukları esmer renkli ve reçine kanalları ihtiva eder. Meyveleri ufak, yuvarlak ve kırmızımsı siyah renklidir.
Sakız ağacı kullanımı
Bitkinin dal ve gövdesinin yaralı yerlerinden akan reçinenin pıhtılaşmasıyla “mastik” adı verilen sakız elde edilir.
Toplanan bu usare 2-4 haftada katılaşır. İlk başlarda donuk yeşil renkte olan reçine, daha sonraları soluk sarı renkli, kolaylıkla kırılabilen parça ve damlalar haline gelir.
Özel bir kokusu ve tadı vardır. Eter ve etanolde çözünür. Sakız içinde uçucu yağ, mastisik asit, mastisin ve acı maddeler bulunmaktadır.
Eskiden balgam söktürücü olarak kullanılmıştır. Diş etlerini kuvvetlendirmek ve ağız kokusunu gidermek için kullanılır.
Sanayide yapıştırıcı, cila olarak ve parfümeride kullanılır.
Tatlılara, özellikle muhallebi, sütlaç gibi sütlü tatlılara katılır. Sakız, yiyeceklere güzel bir tat ve koku verir.
Güveç ekmek hamuruna çeşni katmak için de kullanılır.
Ayrıca Bulgaristan’da mastika adıyla bilinen rakı sakızdan yapılmaktadır. Türkiye’de Sakız ağaçları ile ayrıntılı bilgiyi Çeşme Tarım İlçe Müdürlüğü’nden edinmek mümkündür.
Sakız ağacının sağlık etkileri nelerdir?
Sakızın çiğnenmesi Helicobacter pylori’e karşı etkili olduğu, ve bu bakterinin neden olduğu ülser, yani mide kanamasına ve mide kanseri tehlikesine karşı faydalı olduğu, ileri sürülmüştür.
